پدر و مادر

پدر و مادر دو ضریح فراموش شده اند. 
 

چکیده: در متون دینی برای پدر و مادر جایگاه ویژه ای قرار داده شده است. این جایگاه در حدی است که اطاعت از ایشان در غیر کار حرام، واجب شمرده شده است. در این نوشتار به بیان جایگاه پدر و مادر از دیدگاه آیت الله جوادی آملی می پردازیم. با ما همراه باشید. 

تعداد کلمات 1057 / تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

توجه به مقام مادر و عظمت رنجی که برای فرزند تحمل کرده، زمینه ساز آشنایی با جایگاه مادر است، از همین رو امام سجاد (علیه السلام) فرمود: حق مادرت این است که بدانی او تو را به گونه ای حمل کرد که هیچ کس دیگری را چنین حمل نمی کند و تو را از ثمره قلب خود چیزی عطا کرد که هیچ کسی به دیگری نمی دهد و تو را با همه اعضای بدن خود محافظت کرد و باکی نداشت که خود گرسنه باشد و به تو غذا دهد، یا تشنه باشد و تو را سیراب کند، یا خودش عریان باشد و تو را بپوشاند، یا خود در آفتاب باشد و تو را در سایه قرار دهد و برای تو از خوابش بگذرد و تو را از سرما و گرما حفظ کرد تا برای او باشی. بدان که توان شکر او را نداری جز به یاری خدا و توفیق او.[1]
اولویت حق مادر
حق مادر به قدری گسترده و مهم است که حتی از حق پدر برتر است، از این رو رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: هرگاه در نماز مستحب بودی و پدرت تو را اجابتش فراخواند، نمازت را قطع نکن؛[2] ولی اگر مادرت تو را فراخواند نمازت را قطع [و اجابتش] کن.[3]

امام باقر (علیه السلام) می فرماید: حضرت موسی بن عمران (علیه السلام) سه بار به خدا عرض کرد: پروردگارا! به من توصیه ای کن! خدای سبحان در هر سه بار فرمود: تو را به خودم سفارش می کنم؛ آن گاه عرض کرد: پروردگارا! مرا سفارش کن! فرمود: تو را سفارش می کنم به مادرت. سپس عرض کرد: پروردگارا! مرا سفارش کن. فرمود: تو را به مادرت سفارش می کنم. باز گفت: پروردگارا! مرا سفارش کن. فرمود: تو را به پدرت سفارش می کنم. امام باقر (علیه السلام) افزود: از همین رو گفته می شود که حق مادر از نیکی، دو سوم و برای پدر یک سوم است.[4]
نکته: هرچند در احادیث شریف، بر نیکی به مادر، بیش از نیکی به پدر توصیه شده است، در این حدیث مبارک این احتمال وجود دارد که توصیه یاد شده به حضرت موسی (علیه السلام) به جهت ویژگی مادر آن گرامی است.
امام رضا (علیه السلام) در تقدم حق مادر فرمود: بدان که حق مادر لازم ترین حقوق و واجب ترین آن است، زیرا او به گونه ای فرزند را حمل کرد که هیچ کس دیگری را چنین حمل نمی کند؛ او با گوش، چشم و همه جوارح خود از فرزند مراقبت کرد، در حالی که از این کارش شادمان و امیدوار بود، پس او فرزندش را با آن سختی که هیچ کس بر چنین سختی صبر نمی کند حمل کرد و راضی شد که خود گرسنه و فرزندش سیر باشد، خود تشنه و فرزندش سیراب باشد، خود برهنه و فرزندش پوشیده باشد و فرزند در سایه باشد، در حالی که خود در آفتاب به سر می برد، پس سپاسگزاری از مادر و نیکی به وی باید به اندازه این فداکاری او باشد، گرچه شما توان ادای کمترین حق او را ندارید، مگر به یاری خدا و خدای عزوجل حق او را قرین حق خود قرار داد و فرمود: مرا شکر گزار باش؛ مبادا فرمان نبری و سپاسگزاری نکنی که بازگشت همگان به سوی من است.[5]

آگاهی از حق پدر و ارزش و منزلت وی گام نخست در احسان به اوست. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: رضایت پروردگار در رضایت پدر و خشم پروردگار نیز در خشم پدر است.[6]

امام سجاد (علیه السلام) می فرماید: حق پارت این است که بدانی او ریشه تو و تو شاخه او هستی و بدان که اگر او نبود تو نیز نبودی، پس هر گاه در خودت نعمتی یافتی که شادمانت می کند بدان که پدرت برای تو ریشه آن نعمت است و حمد خدا به جای آور و به اندازه آن نعمت از او شکرگزار باش.[7]
امام رضا (علیه السلام) هم در این باره فرمود: بر تو باد به فرمانبرداری از پدر و نیکی به وی و فروتنی و خاکساری در برابر او و بزرگداشتن و گرامی داشتن او و نیز آرام سخن گفتن در حضورش، زیرا پدر ریشه و پسر شاخه اوست. اگر پدر نبود خدا پسر را هم تقدیر نمی کرد. اموال و آبرو و جانتان را برایشان بذل کنید که... جان و مال تو برای پدر است، پس در دنیا از پدران به نیکی پیروی کنید و پس از مرگشان برای آنان دعا و طلب رحمت کنید...[8]
البته این بدان معنا نیست که پدر حق جفا بر فرزند داشته باشد، بلکه اگر جفا کند گرفتار عاق فرزند شدن می شوند.
راوی از امام صادق (علیه السلام) پرسید: مرد از مال فرزندش چه مقدار حق دارد؟ فرمود: به اندازه غذای روزانه و بدون اسراف، آن هم هنگام احتیاج و ناچاری. راوی پرسید: پس درباره این سخن پیامبر (صلی الله علیه و آله) چه می گویید که به مردی فرمود:
«تو و مالت از آن پدرت هستید؟» امام (علیه السلام) فرمود: آن مرد پدرش را نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آورد و گفت: ای رسول خدا! پدرم درباره میراث مادری ام به من ستم کرده است. پدرش گفت: من آن را برای همین فرزند و خودم هزینه کردم. پیامبر به فرزند فرمود: خودت و مالت از آن پدرت هستید و این در حالی بود که نزد آن پدر مالی نبود. آیا [به گمان شما] رسول خدا [باید آن] پدر را به سود فرزند زندانی می کرد؟[9]

امام رضا (علیه السلام) ضمن توصیه به دعا برای پدر پس از مرگ وی می فرماید: روایت شده که هر کس در حیات پدرش با او نیکی کند ولی پس از وفاتش برای او دعا نکند خدا او را «قاطع رحم»، نام می نهد.[10]
امام باقر (علیه السلام) فرمود: اگر کسی به والدین خود در زمان حیات آن دو نیکوکار بود ولی پس از مرگ آنان بدهکاریشان را نمی پردازد و برای آنان استغفار نمی کند خدا وی را عاق والدین به شمار می آورد.[11]